MetroThessalonikis.com

Η ελληνιστική Θεσσαλονίκη, η πόλη που ο Κάσσανδρος ίδρυσε στα 315 π.Χ., η ρωμαϊκή, με τα υπέροχα δημόσια οικοδομήματα, την εξαιρετική ρυμοτομία, την Εγνατία οδό, η βυζαντινή Θεσσαλονίκη, η δεύτερη σε δύναμη και δόξα μετά τη Βασιλεύουσα, η Θεσσαλονίκη της τουρκοκρατίας, αλλά και του 19ου αιώνα, «κοιμάται» σε πολλά σημεία κάτω από σύγχρονους δρόμους και κτίρια. Το μετρό, που κατασκευάζεται, θα ξυπνήσει, όπως αναμένεται, την «ωραία κοιμωμένη», με τις ανασκαφές που θα απαιτηθούν, προκειμένου να κατασκευαστούν οι σταθμοί και οι υπόγειες σήραγγες.
Η «Αττικό Μετρό», που χρηματοδοτεί και το έργο, έχοντας μεγάλη πείρα από τον Μητροπολιτικό Σιδηρόδρομο της Αθήνας, όπου πολλές φορές το τρένο «συγκρούστηκε» με τις αρχαιότητες, αυτή τη φορά πήρε τα μέτρα της: πριν ακόμα ξεκινήσουν οι εκσκαφές, ανέθεσε στην αρχαιολόγο Εύα Γιατρουδάκη και τους συνεργάτες της να συνταχθεί ένας λεπτομερής χάρτης με όλες τις ανασκαφές που έχουν γίνει δίπλα και επάνω στη μελλοντική γραμμή του μετρό. Αποτέλεσμα: δύο σταθμοί μετακινήθηκαν.
Ο σταθμός Δημοκρατίας, διότι ήταν πολύ πιθανό εκεί όπου είχε χωροθετηθεί να βρεθεί η Χρυσή Πύλη της ρωμαϊκής πόλης, και ο σταθμός Βενιζέλου, επειδή θα ήταν πολύ κοντά σε ένα ευπαθές μνημείο, το Τζαμί Χαμζά Μπέη.

Η κ. Γιατρουδάκη έχει τον γενικό συντονισμό των αρχαιολογικών ανασκαφών από την κοινοπραξία που κατασκευάζει το μετρό της Θεσσαλονίκης. Τις ανασκαφές διενεργούν η ΙΣΤ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης και η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού. Οι αρχαιολόγοι-συνεργάτες της είναι η Κρινώ Κωνσταντινίδου, ο Γιώργος Παπαζαφειρίου και ο Δημήτρης Παπάς.

Νεκροταφεία
Οπως αναφέρει η κ. Γιατρουδάκη, έχουν ήδη εντοπισθεί κάποια από τα νεκροταφεία της πόλης, τα οποία βρίσκονταν εκτός των τειχών. Ισως εκεί υπάρχουν και εργαστήρια ή αποθήκες.

Στην περιοχή του σταθμού Δημοκρατίας τοποθετείται η Χρυσή Πύλη -άρα σίγουρα εκεί η αρχαιολογική σκαπάνη θα συναντήσει τείχος, αν όχι και την ίδια την είσοδο της ρωμαϊκής πόλης. Στον σταθμό Βενιζέλου ήταν το κέντρο της αρχαίας πόλης και κάτω από το Αλκαζάρ ίσως να κρύβεται βυζαντινός ναός. Στην Αγία Σοφία θα εντοπισθούν, όπως φάνηκε κατά την απομάκρυνση των δικτύων κοινής ωφέλειας, τμήματα της αρχαίας Εγνατίας οδού. Εκατέρωθέν της «υπήρχαν μεγάλα δημόσια κτίρια της ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης».

Εκεί κοντά θα εντοπισθούν και τμήματα της Εγνατίας οδού επί τουρκοκρατίας, όπως και παλαιοχριστιανικά ή βυζαντινά κτίρια.

Στο Σιντριβάνι είναι τα ανατολικά νεκροταφεία και στο Πανεπιστήμιο ίσως υπάρξουν σποραδικοί τάφοι. Ηδη έχουν προηγηθεί γεωτρήσεις από τους καθηγητές Τσόκα και Τσουρλή. Αποθήκες για τα ευρήματα θα γίνουν, όπως λέει η κ. Γιατρουδάκη, στο στρατόπεδο Κόδρα και στα Λουτρά «Φοίνικας». Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έχει γνωμοδοτήσει υπέρ τού να γίνει το Αλκαζάρ μουσείο του Μετρό Θεσσαλονίκης.

«Οι ανασκαφές για το μετρό είναι πολύ σημαντικές, δεδομένου ότι θα μας δώσουν νέα τοπογραφικά δεδομένα για την πόλη της Θεσσαλονίκης», μας λέει η προϊσταμένη της ΙΣΤ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, κ. Λίλιαν Αχειλαρά. «Η ΙΣΤ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων δραστηριοποιείται με το αρχαιολογικό έργο στον χώρο επέμβασης για την κατασκευή του μετρό Θεσσαλονίκης στον σταθμό Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός και στον σταθμό Σιντριβάνι. Τα μέχρι τώρα ανασκαφικά ευρήματα επιβεβαιώνουν τα τοπογραφικά δεδομένα της αρχαίας Θεσσαλονίκης στις περιοχές αυτές, που είναι γνωστά από τις παλιότερες ανασκαφικές έρευνες της Εφορείας».

Η κ. Αχειλαρά συνοψίζει αναφέροντας ότι οι ανασκαφές στον Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό διεξήχθησαν σε έκταση 1.350 τ.μ., ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 2007 και ολοκληρώθηκαν τον περασμένο Φεβρουάριο. Οι αρχαιότητες ανήκουν σε τμήμα του δυτικού νεκροταφείου της πόλης της Θεσσαλονίκης με ταφικούς περιβόλους και τάφους. Συνολικά ερευνήθηκαν 94 τάφοι διάφορων τύπων, ελληνιστικής εποχής έως ύστερων ρωμαϊκών χρόνων, από τους οποίους 58 ήταν κτερισμένοι με πήλινα και γυάλινα αγγεία, χάλκινα νομίσματα, χρυσά και χάλκινα κοσμήματα, χρυσές δανάκες, οστέινα και μεταλλικά αντικείμενα.

Στον σταθμό «Σιντριβάνι», όπου και το ανατολικό νεκροταφείο της αρχαίας πόλης, η ανασκαφική έρευνα διεξάγεται σε τρία μέτωπα.

Οι αποκαλυφθέντες τάφοι χρονολογούνται από την ελληνιστική εποχή έως και τα υστερορωμαϊκά χρόνια και είναι ποικίλης τυπολογίας.

Κάποιες ταφές βρέθηκαν κτερισμένες με χάλκινα νομίσματα, χρυσές δανάκες, πήλινα ειδώλια, οστέινες περόνες και εγχειρίδια, αγγεία πήλινα και γυάλινα, χρυσά και χάλκινα κοσμήματα. Επίσης, εντοπίστηκαν αποσπασματικά σωζόμενα τμήματα τοίχων και αγωγών ύδατος. Η ανασκαφή στον χώρο των περιμετρικών τοίχων του σταθμού μπροστά από το «Ασυλο του Παιδιού» έφερε στο φως μεταξύ άλλων έξι μαρμάρινες, μονολιθικές, μικρού μεγέθους σαρκοφάγους-οστεοθήκες της ρωμαϊκής εποχής, που μεταφέρθηκαν στις αποθήκες της Εφορείας. Τώρα συνεχίζεται η ανασκαφή σε έκταση 2.658 τ.μ. νοτίως της κεντρικής βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου.

Τον χώρο προβλέπεται να καταλάβουν οι εγκαταστάσεις αλλαγής τροχιογραμμών. Εκεί, μέχρι τώρα, όπως λέει η κ. Αχειλαρά, εντοπίστηκαν 637 τάφοι, οικοδομικά λείψανα κτιρίου, καθώς και τμήματα κατασκευών και λάκκοι απόθεσης των νεότερων χρόνων. Μόνο είκοσι δύο τάφοι βρέθηκαν κτερισμένοι.

Η προϊσταμένη της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, Ευτέρπη Μαρκή, λέει στο «Εθνος» πως η περιοχή της αρχαίας και μεταγενέστερης Εγνατίας οδού, με τα υπέροχα διατηρητέα κτίρια, δεν έχει ανασκαφεί συστηματικά και αναμένεται να δώσει μια σημαντική εικόνα για το παρελθόν της πόλης.

Ανάμεσα σε όσα γνωρίζουμε ήδη λόγω του μετρό, η κ. Μαρκή αναφέρει τον εντοπισμό χριστιανικού ναού κάτω από το Χαμζά Μπέη Τζαμί ή Αλκαζάρ. Ραντάρ και γεωτρήσεις έδειξαν πως ίσως και να είναι η μονή των Σαράντα Μαρτύρων, χαμένη σήμερα. Σημαντικές ενδείξεις αποτελούν η κιονοστοιχία και τα κιονόκρανα που χρησιμοποιήθηκαν για τη στέγαση θόλων και στοών στο αίθριο του τεμένους. «Δεκαέξι από τα είκοσι δύο κιονόκρανα προέρχονται αναμφίβολα από γειτονική παλαιοχριστιανική βασιλική, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται στο τέλος του 5ου και 6ου αιώνα», λέει.

Το 1467 χτίστηκε από τη Χαφσά Χατούν -κόρη του Χαμζά Μπέη- αυτός ο πρώτος οθωμανικός χώρος προσευχής. Το 1478 αναμορφώθηκε όλη η γύρω περιοχή και κατασκευάστηκε το Καραβάν Σεράι. Το 1592 το τέμενος επεκτάθηκε, με πρόσθετους χώρους και μιναρέ. Το οικοδομικό τετράγωνο «ήταν ένα δείγμα εκσυγχρονισμού της πόλης, που αναδείκνυε την οθωμανική λειτουργία, καθώς περιελάμβανε το θρησκευτικό κέντρο, την αγορά και το χάνι». Το νεότερο εύρημα είναι στον σταθμό Αγίας Σοφίας, όπου, κατά την παράκαμψη αγωγών εντοπίστηκε οδόστρωμα παλαιοχριστιανικών χρόνων.

Κοντά, βρέθηκαν κτίρια με εξαιρετικά ενδιαφέροντα κινητά ευρήματα «εξαιρετικής βυζαντινής κεραμικής. Η ποιότητα μας ενθαρρύνει να σκεφτούμε πως ανήκουν στα σκεύη που χρησιμοποιούσε η αστική τάξη της Θεσσαλονίκης κατά τον 11ο και 12ο αιώνα», λέει η κ. Μαρκή.

«Επίσης, στην πλατεία της Αχειροποιήτου έχουμε επισημάνει εξαιρετικό ψηφιδωτό δάπεδο, που σχετίζεται με το δάπεδο των ανακτόρων του Γαλεριανού συγκροτήματος (το έφτιαξε ο ίδιος τεχνίτης). Ισως εκεί υπάρχει κτίσμα της ίδιας περιοχής (4ος αι. μ.Χ.).

Συνθέτοντας τα σπαράγματα πιστεύουμε ότι στην περιοχή μάς περιμένουν πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα».