Τι έφεραν στο φως οι ανασκαφές του μετρό

Mar 29th, 2009
Μακεδονία, 29.03.09

Της Ευτέρπης Μαρκή, πρώην προϊσταμένη της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων

Οι σωστικές ανασκαφές στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης με αφορμή την ανέγερση νέων οικοδομών φέρνουν στο φως αποσπασματικά τμήματα κτιρίων σε επάλληλες φάσεις, η κατανόηση και η ερμηνεία των οποίων παρουσιάζει δυσκολίες, λόγω της επαναχρησιμοποίησης των κτισμάτων για πολλούς αιώνες

Τα σημαντικότερα ευρήματα προκύπτουν συνήθως από ανασκαφές που διεξάγονται κυρίως στον περιβάλλοντα χώρο των μνημείων και στην Άνω Πόλη, όπου τα κτίρια έχουν λιγότερες φάσεις.

Η δημιουργία του μετρό στην καρδιά της Θεσσαλονίκης αποτελεί για την Αρχαιολογική Υπηρεσία μια μεγάλη πρόκληση, γιατί της δίνει τη δυνατότητα να ερευνήσει σε μεγάλη έκταση κάποια σημεία της πόλης κατά μήκος της οδού Εγνατίας, τα οποία είναι αρχαιολογικώς άγνωστα. Οι σταθμοί πλατείας Δημοκρατίας στο Βαρδάρι, Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας, που ανήκουν στην αρμοδιότητα της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, αναμένεται να συμβάλουν πολύ στην καταγραφή της τοπογραφίας της βυζαντινής Θεσσαλονίκης και ήδη από τον Αύγουστο του 2006, που άρχισαν οι προπαρασκευαστικές εργασίες κατασκευής του μετρό, αποκαλύφθηκαν τα πρώτα ενθαρρυντικά για την ιστορία της πόλης στοιχεία.

ΣΤΑΘΜΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Το 2008 άρχισε η ανασκασκαφή του σταθμού Βενιζέλου στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου, που αποτελούσε την καρδιά και το εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης από τους ρωμαϊκούς χώρους μέχρι σήμερα. Ο σταθμός αυτός βρίσκεται στη συμβολή του κύριου οριζόντιου δρόμου decumanus (Εγνατία) και του σημαντικότερου κάθετου cardo (Βενιζέλου), παραπλεύρως του Χαμζά Μπέη Τζαμί, του πρώτου οθωμανικού τεμένους που κτίστηκε στην πόλη και του Καραβάν-Σεράι, στη θέση του οποίου λειτουργούν σήμερα οι υπηρεσίες του δημαρχείου.

Στο σταθμό Βενιζέλου εντοπίστηκαν επάλληλα καταστρώματα της οδού Εγνατίας, ο άξονας της οποίας βρισκόταν στο βόρειο τμήμα της σημερινής λεωφόρου και είχε πλάτος 9 μέτρα. Τα καταστρώματα της οδού Βενιζέλου που ερευνήθηκαν είναι έξι και ο άξονάς της βρισκόταν δυτικότερα από τον αντίστοιχο της σημερινής οδού και είχε πλάτος 7,50 μ. Κάτω από τα καταστρώματα βρέθηκαν αποχετευτικοί αγωγοί και αγωγοί ύδρευσης. Ανατολικά της οδού Βενιζέλου στο ΝΑ τμήμα του σταθμού ανασκάφηκαν καταστήματα και εργαστηριακοί χώροι, σπίτια, δύο στενοί κάθετοι δρόμοι που καταργήθηκαν μετά την πυρκαγιά του 1917 και πιο κάτω κτίρια μεταβυζαντινών χρόνων, που ενσωμάτωσαν προγενέστερους τοίχους τόσο του 11ου-12ου αιώνα (μεσοβυζαντινών χρόνων) όσο και του 14ου αιώνα (υστεροβυζαντινών χρόνων) με δεξαμενές και πηγάδι που ανήκουν σε εργαστήρια. Στο δάπεδο ενός χώρου της πρώιμης οθωμανικής περιόδου που χρησιμοποίησε αυτούσιο έναν προγενέστερο βυζαντινό τοίχο βρέθηκε σουλτανί (χρυσό νόμισμα) του σουλτάνου Μουράτ Γ΄ (1574-1595). Από τα νομισματικά ευρήματα του σταθμού αυτού αξίζει να αναφερθούν δύο νομισματικοί θησαυροί άσπρων τραχέων από κράμα με χρόνο απόκρυψης τη δεύτερη δεκαετία του 13ου αιώνα κι ακόμη ένα σπάνιο νομισματικό εύρημα, ένα χρυσό υπέρπυρο της συμβασιλείας Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου και Μιχαήλ Θ’ που χρονολογείται μεταξύ των ετών 1303-1320.

ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ

Στο σταθμό Αγίας Σοφίας, που βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Εγνατίας και Αγίας Σοφίας, ολοκληρώθηκαν οι εργασίες στα ορύγματα που διανοίχτηκαν για την παράκαμψη των δικτύων κοινής ωφελείας και του μεγάλου παντορροϊκού ή πυρίκαυστου αγωγού που διέρχεται κάτω από το σημερινό κατάστρωμα της Εγνατίας οδού, όπως και οι αντίστοιχες για την κατασκευή των περιμετρικών τοίχων του σταθμού. Το εντυπωσιακότερο εύρημα του σταθμού αυτού ήταν τμήμα λαμπρού ψηφιδωτού δαπέδου αυλής αστικής έπαυλης του 4ου αιώνα, που αποκαλύφθηκε στη διαχωριστική νησίδα της οδού Αγίας Σοφίας, νότια της Εγνατίας. Επάνω στο κεντρικό μαρμαροθέτημα από πολύχρωμα τετράγωνα πλακίδια μαρμάρου τοποθετημένα διαγώνια αποκαλύφθηκε σε βάθος 7,44 μ. το impluvium (είδος δεξαμενής, όπου συγκεντρώνονταν τα νερά της βροχής από τη στέγη). Το μαρμαροθέτημα πλαισίωνε από όλες τις πλευρές πολύχρωμο ψηφιδωτό εξαιρετικής ποιότητας, που απαρτιζόταν από πλοχμό και γεωμετρική σύνθεση συμπλεκόμενων δωδεκάγωνων. Τα ψηφιδωτά αυτά θυμίζουν τα αντίστοιχα του ανακτόρου του Γαλερίου και ανήκουν σε μιαν έπαυλη κάποιου αξιωματούχου ή πλούσιου γαιοκτήμονα, που έκτισε το σπίτι του στην καρδιά της πόλης. Ανάλογα ψηφιδωτά βρέθηκαν και στα θεμέλια γειτονικής οικοδομής στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Μπακατσέλου το 2005.

Στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Αγίας Σοφίας ανασκάφηκαν 17 οδοστρώματα της Εγνατίας, αγωγοί, καλντερίμια, λιθόστρωτα, χωμάτινα με θραύσματα κεράμων και βότσαλα, ή από κονιάματα, αργούς λίθους και χαλίκια και σε βάθος 4,75 μέτρα εντυπωσιακό μαρμάρινο κατάστρωμα υστερορωμαϊκών χρόνων που ήταν σε χρήση και όλα τα παλαιοχριστιανικά χρόνια (4ος-6ος αιώνας) και διέσωζε ίχνη από αμαξοτροχιές. Διαπιστώθηκε επίσης ότι ο μαρμαρόστρωτος δρόμος είχε κλίση προς το κέντρο και ότι διέθετε πεζοδρόμια.

Από τις πρόδρομες ανασκαφικές εργασίες στο σταθμό Αγίας Σοφίας προήλθε θησαυρός 221 χάλκινων νομισμάτων με χρονολογία απόκρυψης τη βασιλεία του Ιουστινιανού (527-565), νομίσματα Μανουήλ Κομνηνού, Θεόδωρου Κομνηνού Δούκα, Ιωάννη Κομνηνού Δούκα, Ανδρόνικου Β΄ και Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου, αξιόλογα δείγματα εφυαλωμένων βυζαντινών αγγείων εξαιρετικής ποιότητας και πλήθος σπαραγμάτων κεραμικής όλων των περιόδων.

ΣΤΑΘΜΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Στο σταθμό Δημοκρατίας οι πρόδρομες εργασίες για την κατασκευή των περιμετρικών τοίχων του σταθμού και της διακλάδωσης προς Σταυρούπολη αποκάλυψαν επίσης επάλληλα οδοστρώματα, τάφους των χρόνων της τουρκοκρατίας και υστερορωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων μεταξύ των οποίων έναν σπάνιου τύπου καμαρωτό τάφο με δρόμο και θύρα. Εδώ ανασκάφηκε μια σαρκοφάγος με γιρλάντες, που επιχρίστηκε σε δεύτερη φάση με υδραυλικό κονίαμα και χρησιμοποιήθηκε ως εργαστηριακή δεξαμενή.

Η παρουσίαση των πρώτων ευρημάτων των ανασκαφών του μετρό στους συμπολίτες μας αποδεικνύει, νομίζω, τη σημασία του εκτελούμενου έργου για την ιστορία και την ανάδειξη του παρελθόντος της Θεσσαλονίκης. Όλοι οι συντελεστές του, αρχαιολόγοι, συντηρητές ειδικοί εργάτες, η κατασκευάστρια εταιρεία και η Αττικό Μετρό οφείλουν να συνεργασθούν αρμονικά για να βοηθήσουν στην ολοκλήρωσή του, που θα δώσει στην πόλη μας μιαν άλλη πνοή.

Tags:
No comments yet.